مقاله ای در مورد گردو
در یونان قدیم و در مصر باستان در معبد ژوپیتر برای کسانی که تازه ازدواج میکردند، برگ و شاخههای گردو را زیر پایشان میانداختند وبر این باور بودند که عروس و داماد از قید جادو و طلسم رها شده و خوشبخت زندگی خواهند کرد.
برابر بررسیهای دیرین شناسی گیاهی و گرده شناسی در روی کرهی زمین، گونههای مختلف گردو از زمانهای بسیار قدیم به ویژه از دوران سوم زمین شناسی وجود داشته است.
و از دوران چهارم زمین شناسی به بعد آثار درخت گردو از جمله گردهی آن در کشورهای اروپای شرقی به دست آمده است.
منشاء درخت گردو را اسیای غربی و نواحی هیمالیا میدانند. در ایران نیز گردو در جنگلهای شمال از استارا تا گلی داغ در جلگه و ساحل تا ارتفاع ۲۲۰۰ متر از سطح دریا انتشار دارد و به طور پراکنده یا کم و بیش انبوه در جنگلها از جمله جنگلهای غرب و در راه سنندج به مریوان به طور خودرو دیده میشوند ولی وحشی بودن آن در ایران مشکوک است.
احتمالاً کهنترین درخت گردو در ایران در “اورگان” شهر کرد وجود دارد. برابر نوشتهای که از نزدیک این درخت از زیر خاک بدست آمده است، تاریخ کاشت آن به زمان یزدگرد ساسانی و حدود ۱۴۰۰ سال پیش میرسد.
- طبقه بندی گیاهی
گردو با نام علمی Juglans از خانوادهی Juglandaceae است. نام علمی این جنس از کلمه لاتین Jovis Glans به معنی فندق ژوپیتر گرفته شده است.
انواع این درخت در چین، ژاپن، فرانسه و آمریکا کشت میشود مهمترین گردوهای موجود دردنیا معروف به گردوی ایرانی است. زیرا ابتدا از ایران به خاور میانه و از آنجا به یونان و روم و سپس به انگلستان و بعد به امریکا برده شده است. گردوی ایرانی تنها گونهای از این خانواده است که مغز آن از نظر خوراکی مصرف اقتصادی دارد.
گردوی معمولی درختی است یک پایه که بلندی آن از ۱۰ تا ۲۵ متر متغییر است، گردو دارای برگهای مرکب شانهای است و درختی یک پایه است که گلهای نر و ماده روی یک درخت به صورت جدا گانه ظاهر میشوند.
گامت های ماده گردو دگر گشن است گرده افشانی آن به وسیله باد انجام میشود و حشرات در آن نقشی ندارند.
- پراکنش جغرافیایی
درخت گردو از درختان بسیار با ارزش و از پهن برگان است که در بسیاری از نقاط جهان در نیمکره شمالی از مرکز تا شرق اروپا و قفقاز و شمال و مرکز ایران تا دامنهای هیمالیا و کشور چین و ژاپن و همچنین گونههایی از آن در آمریکای شمالی و جنوبی به طور طبیعی میرویند و کاشته میشوند. تنها جنگل طبیعی باقی مانده از این محصول در دنیا هم اکنون در قرقیزستان و در شرایط بسیار خوب موجود است.
در ایران کاشت گردو از دره گز و مغان در شمال کشور تا اقلید فارس در جنوب و از ارتفاعات جنوب غربی ارومیه تا کوه تفتان در جنوب شرقی بین طولهای جغرافیایی ۴۵ تا ۶۵ درجه به خوبی میرویند ولی بهترین بازدهی مربوط به باغهایی است که در ارتفاعات دامنههای البرز، خراسان، آذربایجان و دامنههای زاگرس (به ویژه تفرش، گلپایگان و تویسرکان) قرار دارند. همچنین اطراف کوههای لاله زار و جبال بارز منطقه ایاست که از مراکز عمده گردو کاری کشور به حساب میآید.
- ارقام
گردوهایی که در نقاط گردو خیز ایران کاشته شدهاند از گونه گردی معمولی یا Juglans هستند. رقمهای این گونه از نظر باغبانی هنوز کاملاٌ مشخص نشدهاند. این گردوها در نقاط مختلف ایران با نامهای گونگون محلی نامیده میشوند.
با وجود تفاوتهای ظاهری، ممکن است برحی از انواع، رقم واحدی باشند ولی نامهای گوناگون داشته باشند. با این توصیف مهمترین انونع گردو که در ایران کاشته میشوند عبارتند از:
گردوی کاغذی، سنگی، ماکویی، سوزنی، نوک کلاغی، ضیا آبادی، خوشهای، سبزوار،
آمیخته خراسان، مازندران، شهمیرزاد، قزوین و طالقان، آذربایجان، همدان وتویسرکان، سایر مناطق.
- سطح زیر کشت گردو در جهان
بر اساس اطلاعات سازمان خواربار جهانی (FAO) در سال ۱۹۷۷، سطح زیر کشت گرئو جهان ۵۱۸۴۹۰ هکتار بوده است که نسبت به سال گذشته یک درصد کاهش ونسبت به سال ۱۹۸۸ (سال پایه) ۲۲ درصد افزایش داشته است.
از سال ۱۹۸۸ تا ۱۹۹۷ در یک دوره ده ساله سطح زیر کشت گردو در جهان بهطور کلی سیر صعودی داشته است. در آغاز دوره مورد بررسی (سال پایه) سطح زیر کشت گردو جهان ۴۲۳۲۷۱ هکتار بوده که در سال ۱۹۹۷ به ۵۱۸۴۹۰ هکتار رسیده است. دراین دوره سطح افزایشی برابر ۲۲ درصد و مقدار تولید افزایشی برابر ۲۷ درص د نشان میدهد.
در بین کشورهای جهان چین با دارا بودن ۱۶۰۰۰۰ هکتار اراضی زیر کشت گردو به تنهایی حدود ۳۱ درصد از کل اراضی زیر کشت گردو را به خود اختصاص داده ومقام اول را داراست. پس از آن آمریکا با ۶۸۸۰۰ هکتار، ترکیه با ۵۷۴۵۰ هکتار وایران با ۴۱۷۶۶ هکتار به ترتیب مقامهای دوم تا چهارم را به خود اختصاص میدهند.
▪ سطح زیر کشت گردو در ایران
براسا س آخرین اطلاعات موجود، سطح زیر کشت گردو در ایران در سال زراعی ۷۶ ۷۵ برابر ۴۱۷۶۶ هکتار بوده است که نسبت به سال زراعی گذشته حدود ۱۷ درصد ونسبت به سال پایه ۲۵۹ درصد افزایش نشان میدهد.
سطح زیر کشت گردو در ده سال مورد بررسی به طور کلی سیر صعودی داشته است، در آغاز دوره (سال پایه) سطح زیر کشت گردو ایران ۱۱۶۴۴ هکتار بوده که درسال زراعی ۷۶ ۱۳۷۵ به ۴۱۷۶۶ هکتار رسیده است.
بر اساس آمار موجود در سا ل ۱۳۷۶ بیشترین سطح زیر کشت در استان کرمان با ۵۱۷۱ هکتار که ۴/۱۲ درصد از سطح زیر کشت گردو کشور میباشد پس از کرمان که مقام اول را از این نظر دارا است استانهای همدان، قزوین ف آذربایجان شرقی، کرمانشاه، خراسان و فارس به ترتیب دوم تا هفتم را به خود اختصاص دادهاند. استان سیستان وبلوچستان با ۵ هکتار کمترین سطح زیر کشت گردو در کل کشور را دارد. کرمان، همدان، قزوین، آذربایجان شرقی، کرمانشاه، خراسان و فارس جمعاٌ ۵۴ درصد از سطح زیر کشت گردو کل کشور را داشته و مهمترین مناطق کشت گردو به شمار میآیند.
- تولید گردو در جهان
بر اساس آخرین اطلاعات منتشر شده از سوی سازمانم خوار بار جهانی مقدار تولید گردو جهان درسال ۱۹۹۷ برابر ۱۰۹۷۰۶۴ تن بوده است که نسبت به سال قبل ۲/۲ درصد و نسبت به سال پایه (۱۹۸۸) ۲۷ درصد افزایش نشان میدهد.
در بین کشورهای جهان، ده کشور هر یک بیش از ۲۰۰۰۰ تن گردو در سال ۱۹۹۷ تولید کردهاند که دربین آنها آمریکا با تولید ۲۴۴۰۰۰ تن، رتبه اول راداراست. این کشور به تنهایی ۲/۲۲ درصد گردو جهان را تولید میکند. پس از آمریکا، چین با تولید ۲۴۰۰۰۰ تن دومین کشور عمده تولید کننده گردو جهان به شمار میرود.
ایران با تولید ۱۲۴۸۷۲ تن، ۴/۱۱ درصد از تولید گردو جهان را دارا است و مقام سوم را به خود اختصاص داده است.
در بین کشورهای عمده تولید کننده گردو جهان، میزان تولید سال ۱۹۹۷ نسبت به سال گذشته در کشورهای آمریکا، چین، ایران و فرانسه افزایش و در کشورهای رومانی، هند ویونان کاهش تولید وجود داشته و در بقیه کشورها تولید تغییری را نشان نمیدهد.
▪ تولید گردو در ایران
در سال زراعی ۷۶ ۱۳۷۵ میزان تولید گردو در کشور ۱۲۴۸۷۲ تن است که نسبت به سال گذشته ۳/۱۰ درصد افزایش و نسبت به سال پایه ۲۳۰ درصد افزایش داشته است.
میزان تولید گردو کل کشور در ده سال مورد بررسی از ۳۷۸۲۱ تن آغاز شده وبه ۱۲۴۸۷۲ تن رسیده است. کمترین میزان تولید گردو کل کشور در سال زراعی ۶۷ ۱۳۶۶ بوده که این روند از ابتدای دوره مورد بررسی سیر صعودی داشته تا اینکه در سال ۷۶ ۱۳۷۵ به رقم ۱۲۴۸۷۲ تن رسیده است.
براساس آمار موجود در سال ۱۳۷۶ بالاترین مقدار تولید در استان همدان با تولیدی برابر ۲۰۱۷۵ تن میباشد که ۱۶ درصد از تولید کل کشور را به خود اختصاص داده است و پایینترین مقدار با ۲۰ تن از تولید کل کشور مذبوط به استان سیستان وبلوچستان است.
پس از همدان، استان فارس از نظر تولید گردو در مقام دوم قرار دارد که با احتساب تولید استانهای آذربایجان شرقی، تهران، کرمان، قزوین، کردستان، کرمانشاه و خراسان جمعاٌ ۷۲ درصد از تولید کل کشور را به خود اختصاص دادهاند و مهمترین مناطق تولید به شمار میآیند.
- عملکرد گردو در جهان
درسال ۱۹۹۷ براساس اطلاعات به دست آمده از فائو، متوسط عملکرد گردو در جهان ۲۱۱۶ کیلوگرم در هکتار بوده است که نسبت به سال قبل با ۷۲ کیلوگرم (۵/۳ درصد) ونسبت به سال ۱۹۸۸ (سال پایه) با ۷۲ کیلوگرم افزایش، ۵/۳ درصد رشد داشته است.
در بین کشورهای عمده تولید کننده گردو در سال ۱۹۹۷ کشور رومانی با متوسط تولید ۱۴۱۳۶ کیلوگرم در هکتار بالاتریت عملکرد را به خود اختصاص داده است و نسبت آن به عملکرد جهانی ۶۶۸ درصد بالاتر است. پس از رومانی، آمریکا با تولید ۳۵۴۷ کیلوگرم در هکتار در جایگاه دوم قرار دارد. کشورهای ایران و اکراین نیز به ترتیب با عملکردهای ۲۹۹۰ و ۲۳۴۱ کیلوگرم در هکتار دررتبه های بعدی قرار گرفتهاند که بالاتر از عملکرد جهانی بوده است. کشور هند با متوسط تولید ۸۶۸ کیلوگرم در هکتار پایینترین عملکرد را در بین کشورهای عمده تولید کننده این محصول به خود اختصاص داده است.
در سال ۱۹۹۷ عملکرد در هکتار گردو ایران ۲۹۹۰ کیلوگرم بوده که نسبت به متوسط جهانی ۱۴۱ درصد بوده است.
▪ عملکرد گردو در ایران
عملکرد در هکتار گردو کل کشور در سال زراعی ۷۶ ۱۳۷۵، ۲۹۹۰ کیلوگرم بوده که نسبت به سال گذشته ۵/۵ درصد و نسبت به سال پایه (۶۷) حدود ۸ درصد کاهش داشته است.
در دوره ده ساله مورد بررسی، بیشترین مقدار عملکرد گردو با ۴۲۶۶ کیلوگرم به سال زراعی ۷۲ ۷۱ وکمترین آن با ۲۹۶۱ کیلوگرم به سال زراعی ۶۸ ۱۳۶۷ مربوط است.
دربین استانهای کشور در سال زراعی ۷۶ ۱۳۷۵ بالاترین تولید در واحد سطح با ۸۰۰۰ کیلوگرم مربوط به استان خوزستان وپایین ترین آن با ۶۰۳ کیلوگرم متعلق به استان قم بوده است.
- آب وهوا
درخت گردو درطول تابستان و زمستان نسبت به گرما و سرمای بیش از حد حساس است. در طول دوره خواب زمستانه، گردو میتواند سرمای ۱۱ درجه سانتی گراد را بدون خسارت جدی تحمل کند ولی پس از شروع رشد، سرمای ۲ تا ۳ درجه سانتی گراد موجب از بین رفتن برگها، شاخهها و گلها شده ودر نتیجه محصول کاهش مییابد. به علاوه شاخ و برگ درختانی که تا اواخر پاییز به رشد خود ادامه میدهند در معرض خسارت سرما قرار میگیرد. مقاومت ارقام مختلف گردو نسبت به سرما متفاوت است.
دمای بالاتر از ۳۸ درجه سانتی گراد موجب آفتاب سوختگی پوست سبز و چروکیدگی مغز گردو میشود و گاهی اوقات نیز میوهها پوک میشوند. در رطوبت نسبی کم و دمای بالاتر از ۴۰ درجه سانتی گراد، به گردو خسارت جدی وارد میشود. دمای پایین تابستان نیز مناسب نیست زیرا موجب میشود میوهها به اندازه کافی پر نشود. هوای خنک در طی فصل رشد، برداشت محصول را به تأخیر انداخته و در نتیجه باغداران متضرر میشوند. بنابراین هوای خنک و فصل رشد کوتاه از عوامل محدود کننده پرورش گردو هستند. گردو نیز مانند سایر میوهها مناطق معتدله در زمستان به مقدار سرمای معینی نیاز دارد تا خواب آن برطرف شود که به این ترتیب در بهار رشد رویشی و گلدهی کافی خواهد داشت. در صورت عدم وجود سرمای کافی، بازشدن جوانهها و گلدهی نامنظم شده وبه تأخیر می افتد واین موجب کاهش محصول و خشک شدن سر شاخهها میشود. نیاز سرمایی ارقام مختلف گردو متفاوت است.
▪ بارندگی
بارندگی و رطوبت در اواخر فصل بهار و در تابستان موجب افزایش شیوع بیماری بلایت گردو میشود ولی ارقامی که برگهای آنها دیرتر ظاهر میشود، معمولاً ا ز آلودگی مصون میمانند. در صورتی که میزان بارندگی سالیانه حدود ۸۰۰ میلی متر باشد میتوان درخت گردو را با موفقیت کاشت ولی در مناطق خشکتر آبیاری تکمیلی نیز ضروری است. در شرایط آبوهوایی بسیار خشک احتمال دارد که درختان رشد مطلوبی داشته باشند ولی میوهها به خوبی پر نمیشوند. درختان گردو نسبت به شرایط نامطلوب سازگار هستند. مشاهده شده است که در شرایط نامساعد محیطی، پرورش درختان گردو به صورت درختچه از نظر سازگاری مناسب بوده است.
▪ خاک
قبل از کاشت گردو ابتدا باید خاک رویی، خاک زیرین، زهکشی، واکنش شیمیایی خاک (pH) و قابل استفاده بودن عناصر مختلف مورد آزمایش قرار گیرد. تجزیه خاک رویی وخاک زیرین اطلاعات مفیدی در مورد وضعیت خاک به دست میدهد. خاک رویی باید حاصلخیز بوده و زهکشی خوبی داشته باشد. گردو در مقایسه با سایر میوههای معتدله که معمولاً در خاکهایی با اسیدیته کم رشد میکنند، به خاک خنثی نیاز دارد. میزان اسیدیته خاک در قابلجذب بودن مواد معدنی مؤثر است.
اکثر عناصر معدنی در دامنه اسیدی ته ۶ تا ۷ برای گیاه قابلجذب است. معمولاً در مناطق سرد واکنش شیمیایی خاک اسیدی است که با اضافه کردن آهک، میتوان آن را افزایش داد. غیر از خاک رویی، وضعیت خاک زیرین نیز برای گردو اهمیت دارد زیرا ریشههای آن تا عمق ۳ متری خاک نفوذ میکنند. خاک زیرین باید عاری از سنگ، رس سفت و لایههای غیرقابل نفوذ که رشد ریشه را محدود میکنند باشد. درخت گردوخاک فقیر، خاک سطحی و خاک خشک را بهتر از شرایط آبوهوایی نامساعد تحمل میکند. در ضمن خاک باید عاری از نماندهای مولد زخم ریشه و بیماریهای قارچی باشد.